TINH THẦN CƯƠNG NHU PHỐI TRIỂN QUA BIỂU TƯỢNG CÂY TRE

TINH THẦN CƯƠNG NHU PHỐI TRIỂN QUA BIỂU TƯỢNG CÂY TRE

Nếu vòng đạo thể trên huy hiệu là biểu tượng cho nguyên lý cương nhu phối triển về phần siêu nhiên để giải lý vũ trụ, thì cây tre lại là biểu tượng và thực thể chiêm nghiệm về nhân sinh quan của môn phái VOVINAM VIỆT VÕ ÐẠO.
Nói cách khác, nghiên cứu cây tre là nghiên cứu một yếu tính sống, một quần thể sống để từ đó định hướng cho một cuộc sống của người môn sinh VOVINAM VIỆT VÕ ÐẠO: sống hiến ích, giúp ích người khác sống và sống cho người khác.
CÂY TRE là một hình ảnh thân quen mộc mạc trong sinh hoạt dân gian Việt Nam. Tre tuy thanh mãnh song gai góc, cường kiện, mang phẩm tính cương nhu và nhiều đặc tính đa năng đa dụng trong đời sống xã hội. Cậy tre không những là một biểu tượng thể hiện cho nguyên lý Cương Nhu phối triển của VOVINAM VIỆT VÕ ÐẠO. Do đó, muốn nghiên cứu nền võ học VOVNAM phải nắm vững nguyên lý cương nhu phối triển. Và muốn hiểu nguyên lý cương nhu phối triển tất phải có tri thức tường tận về biểu tượng Cây Tre vậy.
Nếu luận về Cây Tre thì thật vô cùng. Tre đã được triết hóa và nâng lên thành một ngành của triết học Triết Học Cây Tre. Ở đây, trong pham vi của bài này , chúng ta chỉ tìm hiểu và phân tích một số vấn đề nhỏ liên quan đến biểu tượng Cây Tre mà thôi. Gồm hai phần:
Ðăc tính và công dụng của tre trong đời sống dân tộc Việt.
Tinh thần Cương Nhu phối triển của dân tộc Việt qua biểu tượng Cây Tre.
Trên thế giới, Việt Nam không phải là một quốc gia duy nhất có tre. Trừ Châu Âu và một số ít vùng Châu Úc, tre gần như có mặt ở khắp nơi.
Tre có tên khoa học là BAMBYSACEAE. lấy từ gốc Mã Lai là BAMBU, xếp chung cho các loài Tre - trúc.
Ở Việt Nam, tre mọc rất nhiều và đều khắp. Ngoài thôn xóm, làng xã... còn mọc tập trung thành rừng từ Bắc chí Nam. Tre gồm hơn 40 loài và 15 giống khác nhau như: Hoa, Bương, lồ ồ, gai, vầu, mỡ, nứa, tàu, mạnh tông, tầm vông, trinh, giang, le, trúc, là ngà v.v...
Tre có đời sống khoảng 10 năm. Cao nhất khoảng 35 m, thấp nhất chừng vài tấc. Thân tre to nhất đến 25 cm, có từ 30 - 50 đốt và dài nhất là 1 m (cây lồ ồ). Tre là loại cây sống quần tụ, từng nhóm từng đầm và chết nguyên bụi.
So với các loài thực vật khác, tre là một trong số rất ít loại cây có những đặc tính và công dụng đa năng đa hiệu, đã giúp ích cho con người rất nhiều trong sinh hoạt hàng ngày và ngay cả ở những lãnh vực chuyên môn như văn học, y học, và nhất là võ học nữa.
Trong đời sống dân gian, tre là một thành lũy vừa vững vàng, vừa thơ mộng,, vừa ích lợi đối với một gia đình hay một thôn xóm Việt Nam ngày xưa. Xét về mặt kiến trúc, tre cung cấp gần như đầy đủ mọi nguyên liệu để xây dựng toàn bộ một căn nhà như: cột, kèo, đòn tay, khung cửa, vách, nẹp, rui nhà, lạt, mái nhà v.v... Nếu được chuẩn bị đúng mức và thực hiện đúng phương pháp khoa học, thì độ vững bền của căn nhà tre cũng không kém gì căn nhà gỗ hay gạch - kể cả ở góc độ thẩm mỹ và thoáng mát - và giá thành chắc chắn sẽ rẻ hơn rất nhiều.
Trong sinh hoạt hàng ngày, tre còn cung cấp cho con người mọi vật dụng thiết yếu trong đời sống: Bừa cào, cán cuốc, cối xay, đũa, giường, chõng, bàn ghế, đòn gánh, máng xối, bè, mui thuyền, cần câu, giỏ cá, nơm, lờ v.v.. và hàng bao nhiêu loại vật dụng khác nữa để phục vụ cho tiệân nghi cuộc sống.
Chu đáo hơn tre còn cho lá, thân khô làm chất đốt. Lá xanh để gói bánh. Hạt tre sử dụng như một loại gạo (trúc mễ) và các loại măng là những thực phầm rất phổ thông và ngon lành của người Việt Nam dù nghèo hèn hay sang cả.
Trong y học, tre còn cung cấp những dược phẩm quý giá chữa trị được nhiều bệnh tật (như trúc nhự, trức diệp, quyền tâm, trúc lịch, thiên trúc hoàng ...) đặïc biệt thiên hoa trà là một thứ trà làm bằng hoa tre, có công dụng hồi xuân, làm chậm tiến trình lão hóa của các tế bào.
Trong văn học Việt Nam, tre cũng đã thể hiện tính chất độc đáo và sựï đóng góp to lớn của mình. Là gạch nối và chứng nhân của bao nhiêu triều đại, bao nhiêu thế hệ... trong lich sử phát triển của cả một dân tộc. Ngày xưa để ghi chép những sự việc xãy ra trong triều đại cũng như công lao của các bậc hiền tài, các sử gia thường dùng các loại vật liệu được chế tạo từ cây tre, như bút lông, công thùy trúc bạch (các giống trúc để ghi chép công lao các bậc hiền thần, lương tướng), và lịch sử còn được gọi là sử xanh, do tên thanh sử mà có.
Ngày nay, tre vẫn là một thứ Vàng Xanh để làm giấy viết cực tốt, cực bền. Hình ảnh tiếng sáo diều (cũng làm bằng tre) trong những buổi chiều êm ả, hợp với hương đồng cỏ nội, hòa cùng mây trời sông nước ... đã mang lại cho lòng người một chút êm đềm thanh thản, sau những lo toan trăn trở của cuộc sống. Thật bình dị, thơ mộng và tao nhã biết bao !
Trong văn chương bình dân, cây tre là hình ảnh thân yêu bất khả phân ly để gợi lên bổn phận và trách vụ gánh vác gia đình, non nước của người làm trai.
Ba đời bãy họ nhà tre
Hể cất lấy gánh, nó đè lên vai.
Hoặc để nói lên lòng thương con vô bờ bến của tình mẫu tử thiêng liêng.
Ví dầu cầu ván đóng đinh,
Cầu tre lắt lẻo gập ghềnh khó đi.
Khó đi mẹ dắt con đi,
Con thi trường học, mẹ thi trường đời.
Và còn rất nhiều thí dụ khác nữa.
Theo quan niệm đông phương, tre - trúc tượng trưng cho mẫu người quân tử. Cứng mà mềm mại, đổ mà không gãy, lòng rỗng không, biểu tượng cho tinh thần và khí độ an nhiên tự tại, không mê đắm quyền vị, vật chất của mẫu người quân tử Á Ðông. Trúc hợp với Mai để làm một cặp biểu trưng thể hiện phẩm tính Âm - Dương, Cương -Nhu, nói lên tình cảm và hào khí dân tộc Việt. Một dân tộc có tiết tháo, phẩm hạnh vừa kiêu hùng, vừa quân tử. Ngoan cường nhưng hiếu hòa, độ lượng.
Ngay từ thời dựng nước, tre đã cùng với sức sống mãnh liệt của dân tộc Việt, để từ một loại cây bình dị chuyển thành một thứ vũ khí lợi hại đầy đủ tính cương nhu giúp Phù Ðổâng Thiên Vương đánh giặc Ân sau khi chém gãy cả thanh gươm sắt.
Từ chiến thắng này dân tộc ta đã biết sử dụng tre làm công cụ giữ nước: Dây cung, dây nõ, bàn chông, tầm vông vạt nhọn v.v.. và những tiếng nổ kinh hồn của hàng loạt pháo tre đã làm bạt vía quân thù trên chiến trường, hay góp vui trong ngày hội liên hoan thắng trận.
Hơn nữa, không như hầu hết các loại cây chỉ đứng riêng lẽ một mình, tre luôn mọc thành bụi, và có gốc liền gốc, rễ đan rễ thể hiện tính quần tụ, đoàn kết là một sức mạnh khó thể hủy diệt hay phá vỡ được. Câu chuyện một người bẻ dễ dàng từng chiếc đữa tre, song không thể bẻ cả bó được làmột thí dụ cụ thể cho tính quần tụ đoàn kết.
Thân tre thẳng và co mà không bị gãy đó là do thớ tre dẻo và thân tre mềm dễ lượn theo chiều gió. Với đặc tính -phối hợp cương nhu để đón gió, thuận theo gió vừa đủ và rồi lại ngạo nghể vươn lên giữ lại hình dáng cũ, chỉ có loài tre chịu gốc cả bụi, chứ không bao giờ chịu gãy ngang thân.
Một đăc tính khác hầu như không có ở bất kể loài nào. Ðó là ở vào một thời điểm đặc biệt nào đó, quần thể TRE hầu như tự lão hóa bằng cách đồng loạt trổ bông kết trái rồi tự hủy diệt đồng loạt để chuẩn bị cho ra một thế hệ tre mới. Về điểm này ta không có ý khảo sát đến hoàn cảnh sinh thái và các mặt khoa học khác liên quan.
Nhưng câu hỏi lớn được đặït ra, đồng thời ta cũng nên nhân cách hóa để khoác cho chúng một ý nghĩa thật cao cả, vĩ đại: Ðã đến lúc phải tự hy sinh một tập thể cũ cằn cỗi để thay thế bằng một tập thể mới lành mạnh, có đời sống thảnh thơi, tươi đẹp hơn không ?
Nếu chấp nhận, thì đây cũng là một ý thức hy sinh tuyệt vời, tuyệt cao quí. Biết từ bỏ cái TA mà gầy dựng cho tha nhân. sự hy sinh khôgn pahỉ bằng tâm hồn bạc nhược, sợ khó, chút gánh mà là một sự tự hy sinh có ý thức trách nhiệm: Trước khi hy sinh đã có sự chuẩn bị gieo giống. Hành động này ta có thể thấy ở loài người vào các giai đoạn lịch sử khó khăn của đất nước và thường được thể hiện ở trong các tập thể một môn pahí võ htuật lớn, có một nền võ đạo cực cao.
Ðặc tính nổi bật nhất trong cây tre tương ứng với kỹ thuật võ học là càng bị uốn cong và kéo sát bao nhiêu thì sức bật lại càng mãnh liệt dữ dội bấy nhiêu. Ðiều này càng thể hiện rõ tinh thần cương nhu phối triển trong nghệ thuật giữ nước của dân tộc Việt. Gặp đối thủ cường bạo, hung hiểm, tạm thời ông cha ta thường lánh đi (nhu) để tránh nhuệ khí ban đầu. Sau đó, chờ cho địch lơi lõng,chểnh mãng việc quân cơ, ta mới tập trung lực lượng đánh những trận quyết định (cương) hầu giành thắng lợi sau cùng. Hơn nữa, trước những trận quyết định để bảo đảm thắng lợi, chúng ta cần phải lùi lại để tạo Ðà thật vững chắc. Lịch sử giữ nước của bao nhiêu triều đại Việt Nam đã chứng minh cụ thể. Với biểu tượng CÂY TRE, dân tộc ta đã nâng việc giữ gìn và bảo vệ đất nước lên thành hàng nghệ thuật với biết bao kinh nghiệm sống động và vô cùng phong phú.
Tóm lại, cây tre đã là biểu tượng cho người quân tử của một số nước Á Ðông trong đó có Việt Nam. Bắt nguồn từ các quan điểm trên, nhưng phong phú hơn, VOVINAM VIỆT VỎ ÐẠO quan sát cây tre ở nhiều góc độ để xây dựng một con người vừa cao quí như một bức tượng thần để chiêm ngưỡng, là mục đích để noi theo, đống thời cũng là một con người bình thường gần gũi, hòa nhập với cộng đồng để mưu tìm hạnh phúc bình dị, chấp nhận mọi hoàn cảnh, mọi mẫu người. Coi đó như một tất nhiên và hóa giải các tất nhiên đầu mâu thuẩn bằng nguyên lý cương nhu phối triển. Cho nên, TRE là biểu tượng cho yếu lý võ thuật.
Quần thể Tre là biểu tượng cho nhân sinh quan
Cây tre là biểu tượng cho hàng võ sư hiển đạo của môn phái VOVINAM VIỆT VÕ ÐẠO.
Với các phẩm tính độc đáo và đa dạng, đa dụng, cây TRE là một biểu tượng sinh động bao gồm đầy đủ tính âm dương, cương nhu, và rất hữu ích cho con người.
Hào hùng, khoáng đạt song cũng hết sức khiêm cung, bình dị thân thương...đó là những nét độc đáo của dân tộc Việt mà CÂY TRE xứng đáng là một biểu tượng điển trưng của tinh thần Cương Nhu phối triển.
(Luận án võ sư Nguyễn Văn Sen - 1992)